Kolebką człowieka jest Afryka Wschodnia, gdzie przed ok. 7 mln lat rozpoczęła się ewolucja istot człowiekowatych, nazywanych australopitekami. Ok. 2, 5 mln lat temu bardziej zaawansowana w rozwoju istota człowiekowata – człowiek zręczny – zaczęła nie tylko posługiwać się kamiennymi narzędziami, ale też je wytwarzać i doskonalić.
Łowcy i zbieracze
Kolejną istotą w linii ewolucyjnej był człowiek wyprostowany. Pojawił się 1, 7 mln lat temu. Jego zasługą było opanowanie umiejętności wykorzystania ognia, wynalezienie odzieży oraz podjęcie kolonizacji terenów pozaafrykańskich ok. miliona lat temu, a pół miliona lat później pozostawił najstarsze znane nam ślady swej obecności na terenie Polski, w okolicy dzisiejszej Trzebnicy.
Zarówno ogień, jak i odzież ze zwierzęcych skór bardzo przydała mu się w tek okolicy, bowiem panowała tu wówczas, tak jak na całej półkuli północnej, epoka lodowcowa, trwająca od ok. 1, 6 mln do 8 tysięcy lat p. n.e. Również następca człowieka wyprostowanego, neandertalczyk, który pojawił się na naszych ziemiach ok. 100 tysięcy lat temu, doceniał zalety ognia i skórzanych ubrań, a na mieszkania wybierał zaciszne jaskinie, w których temperatura nie spadała poniżej zera. Tam też odnaleziono ślady jego obecności, głównie narzędzia kamienne, krzemienne noże ora zgrzebła służące do ćwiartowania mięsa zwierzyny i wyprawiania skór. Neandertalczyk był bowiem sprawnym łowcą umiejętnie zapędzającym za pomocą ognia zwierzęta do śmiercionośnych pułapek. W Zwoleniu koło Radomia znaleziono pochodzące sprzed 100-35 tysiącleci ślady masowych łowów na dzikie konie, a w Skaratkach w pobliżu Łowicza pochodzące z tego samego czasu obozowisko łowców mamutów.
Około 200 tysięcy lat temu w Afryce pojawiła się nowa forma ewolucji człowieka, nasz bezpośredni przodek, człowiek rozumny. 100 tysięcy lat później człowiek ten rozpoczął kolonizację świata. Na naszych ziemiach pojawił się około 37 tysięcy lat temu. Adaptując się do ciągle nieprzyjaznych, mroźnych warunków klimatycznych, upowszechnił skuteczne metody masowych polowań na największe zwierzęta epoki lodowcowej – mamuty. Z powodu braku drewna kości mamutów służyły mu do wznoszenia szałasów, a także jako opał, skóry zaś jako pokrycie namiotów. Pozostałości takiego osiedla odkryto na Wzgórzu Bronisławy na terenie obecnego Krakowa.
Z tego samego okresu, sprzed 20 tysiącleci, pochodzą najstarsze na terenie naszego kraju ludzkie kości, znalezione w Jaskini Maszyckiej na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego. Równocześnie nastąpił gwałtowny rozwój różnorodnych wytwarzanych narzędzi kamiennych oraz przedstawień artystycznych, zachowanych głównie na kościach mamutów, np. najstarszy znany na świecie, datowany na 25tys., bumerang z kości mamuta znaleziony w Jaskini Obłazowej na terenie Pienińskiego Parku Narodowego.
W schyłkowym okresie epoki lodowcowej, na skutek wyginięcia zimnolubnych mamutów, paleolityczni łowcy wędrowali za stadami reniferów, które były ich głównymi żywicielami. A gdy zwierzęta te wędrowały na północ, w ślad za cofającym się lądolodem, podążyli za nimi. Ich potomkowie żyją w dzisiejszej Laponii, na terenie Finlandii. Po zakończeniu epoki lodowcowej ok. 10 tysiąclecia p. n.e. nastała epoka polodowcowa, w której obecnie żyjemy. Klimat szybko się ocieplił, a teren naszego kraju pokryły gęste lasy obfitujące w zwierzynę. Pojawili się w nich nowi mieszkańcy, którzy przybyli zapewne z południa i zachodu – mezolityczni traperzy i zbieracze, żywiące się tym, co oferowały lasy oraz bogate w ryby rzeki i jeziora.
Podstawowym narzędziem mezolitycznego był łuk ze strzałami uzbrojonymi w krzemienne groty, a do wyplatanego z łyka kosza zbierał dojrzewające jesienią orzechy oraz korzonki jadalnych roślin. Towarzyszem jego leśnych wypraw był pies, pierwsze oswojone wówczas przez człowieka zwierzę. Ludzie mezolitu prowadzili wędrowny tryb życia, rozbijali swe lekkie skórzane namioty tam, gdzie przyroda oferowała coś do zjedzenia, tylko zimą zbierali się w większe, plemienne gromady. Najstarszy na terenie naszego kraju grób zawierający szkielet człowieka oraz dary grobowe, datowany na VII tys. p. n.e., odkryto w Janisławicach koło Skierniewic.